با ظهور كامپيوتر در قرن حاضر، زندگي و كار افراد بسياري دستخوش تغيير گرديده است، چه بسا مشاغلي كه بواسطه ظهور اين نوظهور از ميدان بيرون گذاشته شده و صاحبان اين مشاغل بناچار بسراغ كسب درآمد از راهي ديگر رفته و قدم در وادي ديگري گذاشته اند.
اما اين مساله يك روي سكه است و شايد بتوان گفت كه يك روي كوچك قضيه است چرا كه تعداد مشاغلي بخاطر حضور ريزپردازنده ها و رايانه ها ايجاد شده اند اصلاً قابل قياس با مواردي كه منجر به نابودي مشاغل شده است نبوده و نخواهد بود، بطوري كه مي توان گفت حضور ابزاري بنام كامپيوتر توانسته تأثير معنا داري در ايجاد كسب و كار و دگرگوني مشاغل از خود بجاي بگذارد، علاوه و بر اين تأثيري كه حضور كامپيوتر در افزايش كارايي و بهره وري غير قابل انكار است و اين تأثير مختص به بخش و صنف خاصي نبوده و با شدت و ضعف همه علوم و رشته ها را متأثر ساخته كه يكي از اين علوم “تحقيق در عمليات” يا همان “پژوهش عملياتي” است.
از يك طرف با استفاده بيش از تكنيكهاي پژوهش عملياتي بعد از جنگ جهاني دوم، و واقعي تر شدن مدلها، و از طرف ديگر درك اهميت تصميم گيري و ضرورت داشتن سرعت عمل در حل مسائل، نياز به استفاده از ابزارهاي محاسبه گر در اين زمينه كاملا احساس مي شد.
از آنجايي كه مسائل پژوهش عملياتي عموماً بزرگ بوده و زمان زيادي صرف حل آن مي شد كارايي اين روش ها را كمرنگ مي نمود، خوشبختانه با حضور كامپيوتر اين نقيصه برطرف گرديد و در حال حاضر بزرگترين مسائل ( كه شايد فقط نوشتن صورت مساله آن بسيار وقت گير و پر هزينه باشد و نياز به كاغذ بسياري دارد ) در سريعترين زمان ممكن با پردازنده هاي پر قدرت و نرم افزارهاي متنوع قابل حل است و نتايج حاصل از آن مي تواند بسرعت در تصميم گيري استفاده گردد.
مهمتر از اين مساله، تغيير مداوم داده ها در شرايط واقعيست، كه با استفاده از اين ابزارها براحتي مي توان بدون نوشتن مجدد مساله اصلي، تغييرات حاصل را دريافت نمود.
خوشبختانه با پيشرفت روز افزون تكنولوژي راه براي حل مسائل واقعي تر كه روز به روز بر پيچيدگيشان افزوده مي شود هموارتر مي گردد و تصميمات مديران در شرايط واقعي تر اتخاذ شده و با در نظر گرفتن متغيرهاي مختلف و پيچيده و تآثيرات آنها بر سود ( هزينه ) نتايج اين تصميمات مفيدتر خواهد بود.
انواع نرم افزارهاي مرتبط
بطور كلي در يك تقسيم بندي غير رسمي مي توان عنوان نمود سه نوع نرم افزار در اين زمينه موجود است.
- نرم افزارهايي كه شكلي ابتدايي داشته و عموماً تحت سيستم عامل داس كار مي كنند. كار كردن با اين نرم افزارها طبق دستورالعمل و به صورت مرحله به مرحله مي باشد ( به توضيحات انگليسي در هر مرحله دقت شود ). نام تعدادي از اين نوع نرم افزار در زير آورده شده است :
- QSB
- TORA
- POM
- …
- دسته دوم نرم افزارهايي هستند كه براي استفاده از آنها مي بايست اطلاعات مساله بهمراه دستورات مخصوص به آن مستقيماً وارد محيط نرم افزار گردد، بطور كلي مي توان گفت براي استفاده از اين نرم افزارها بايستي دستورات و كدهاي مخصوص آن را دانست ( البته اين نرم افزارها از قدرت بسيار زيادي بر خوردارند ولي كار با آنها كمي دشوار است).
- GAMS
- LINDO
- LINGO
- …
- دسته سوم نرم افزارهايي هستند كه جهت سهولت استفاده به شكل گرافيگي بوده و ورود اطلاعات و گزارش گيري از آنها بسيار ساده مي باشد ( البته نسبت به دسته قبل از قدرت كمتري برخوردارند ).
- WINQSB
- DS
- …
- البته اينها تمام نرم افزارهاي موجود در اين رابطه نيستند ولي تقريباً مهمترين آنها را در بر مي گيرند ذكر اين نكته نيز حائز اهميت است كه هدف پرداختن به جزئيات و آموزش تمام اجزاء نبوده بلكه تنها آشنايي مقدماتي با اين نرم افزارها مد نظر قرار داشته است.
| نام نرم‌افزار | نوع مساله | برخي قابليت ها … |
| GAMS | برنامه‌ريزي خطي، غيرخطي، عدد صحيح، مختلط و … | انواع محدوديت‌ها، تابع هدف متغير تعريف مي‌شود، پرقدرت‌ترين نرم‌افزار تحقيق در عمليات محسوب مي شود. |
| GINO | برنامه‌ريزي خطي و غيرخطي | استفاده از روش حل ماتريسي، مساله مورد نظر به صورت كدهاي ASCII ذخيره مي‌شود، داراي help خوب، گزارش نهايي از حل مساله مي‌دهد. |
| LINDO | برنامه‌ريزي خطي، عدد صحيح، مختلط، صفر و يك | حل به دو روش: 1- مساله را خودبه‌خود حل كرده و گزارش نهايي بدهد؛ 2- مرحله به مرحله آن را حل كند. داراي help خوب، شاملLindo/386 ,Super lindo, Lindo Student است كه Super Lindo از همه قوي‌تر است. |
| LINGO | برنامه‌ريزي خطي و غيرخطي | قوي‌ترين نرم‌افزار OR بعد از GAMS، استفاده از مزاياي Windows و help برقراري ارتباط با Excel، ابعاد مساله به طور عادي: 16000 متغير، 8000 محدوديت. |
| DS | برنامه‌ريزي خطي، حمل و نقل، تخصيص، نقطه سربسر، … | محيط گرافيكي و ساده، امكان حل ترسيمي، امكان ويرايش، گزارش گيري همزمان و گرافيكي… |
| QSB | برنامه‌ريزي خطي، مسائل حمل و نقل، برنامه‌ريزي پويا، تئوري صف، شبيه‌سازي و مديريت پروژه … | تهيه گزارش نهايي، حل مرحله به مرحله، امكانات ويرايشي (حذف و تعديل محدوديت‌ها، تابع هدف و …) امكان ديدن قسمت خاصي از مساله، حل ترسيمي… |
| WINQSB | برنامه‌ريزي خطي و عدد صحيح، حمل و نقل، برنامه‌ريزي پويا، تئوري صف، شبيه‌سازي و مديريت پروژه… | محيط كار مناسب، نمايش گرافيكي، گزارش نهايي، حل مرحله به مرحله، امكانات ويرايش… |
| TORA | برنامه‌ريزي خطي، نظريه صف، موجودي مسائل حمل و نقل (99 مبدأ،99 مقصد) | بر اساس متن كتاب «حمدي طه» نوشته شده، مساله را در قالب مخصوص خودش ذخيره مي‌كند، تهيه گزارش در هر مرحله و گزارش نهايي، قابليت ويرايش و اصلاح كليه موارد. |
| POM | جدول تصميم، برنامه ريزي خطي، پيش بيني، حمل و نقل … |
محيط ساده، گرفتن اطلاعات بصورت مرحله اي، گزارش نهايي… |